Trí khôn sáng tạo

“Mặc dù các bậc cha mẹ có thể không có một đứa con đặc biệt yêu thích, nhưng các tác giả thì phải được phép có một cuốn sách đặc biệt yêu thích. Tôi đã viết trên 20 cuốn sách, nhưng theo nhiều cách, Trí khôn sáng tạo (Creating Minds) là cuốn tôi đặc biệt yêu thích. Việc chuẩn bị cho cuốn sách là một công việc của tình yêu. Tôi đã được hưởng thụ khi ngụp lặn trong những kho thông tin giàu có về bảy bậc thầy sáng tạo mà mình mô tả: xem xét những tư liệu đầu nguồn, đọc các tiểu sử và sổ tay của Sigmund Freud, xem các bộ phim về nữ nghệ sĩ múa Martha Graham quay trong những năm 1930 và 1940, miệt mài trên những bản thảo Đất hoang (The Waste Land) của T. S. Eliot, nghe đi nghe lại các bản nhạc mở đường của Igor Stravinsky, ngắm những phác họa cho tranh sơn dầu táo bạo nhất của Pablo Picasso, toan tính gộp lại nhiều phân mảnh tiểu sử mà Mahatma Gandhi để lại, và giải mã những hồ sơ khoa học quan trọng nhất của Abert Einstein. Giống như ghi danh vào bảy trường cao đẳng chọn lọc hay bảy khóa học trên đại học vậy.

Là một cậu bé chăm học lớn lên ở thành phố Scranton, bangPennsylvaniavào những năm 1950, tôi mê đọc sách. Thu hút tôi nhất là những cuốn sách tiểu sử và lịch sử từ nhiều xứ sở, nhưng tập trung nhất ở Tây Âu, xuất xứ của gia đình tôi, và Hoa Kì, ngôi nhà mới của chúng tôi. Tôi chỉ nghe nói đến tâm lí học khi vào trường cao đẳng, cho nên đương nhiên tôi ghi danh học môn chính là lịch sử. Chỉ đến khi bắt gặp những luận văn của Erik Erikson về lịch sử tâm lí học và tiểu sử tâm lí học tôi mới tìm thấy mái nhà trí tuệ của mình. Thế là tôi chuyển qua học về quan hệ xã hội (đại khái là các môn khoa học xã hội hay khoa học hành vi) và tôi thấy mình ngày càng bị hút sang ngành tâm lí học về sự phát triển con người.

Xung đột giữa hứng thú với khía cạnh tình cảm và óc tò mò về những chiều kích nhận thức của trải nghiệm nhân sinh tạm thời được giải quyết theo hướng thiên về nhận thức, đó là lúc tôi bắt đầu đọc các tác phẩm của nhà tâm lí học người Thụy Sĩ Jean Piaget vào cuối thời gian học cao đẳng. Tôi đọc rất nhiều tác phẩm của Piaget trong năm sau đại học ở Anh. Trong thời gian nhàn rỗi ấy, tôi cũng quen thuộc hơn với các ý tưởng và hình thức nghệ thuật của thời đại hiện đại: âm nhạc của Igor Stravinsky, tranh vẽ của các họa sĩ lập thể, văn phẩm của T. S. Eliot, và sự tuôn trào đáng kinh ngạc những sáng tạo về khoa học, nghệ thuật và chính trị diễn ra ở những nước chủ yếu của châu Âu trong những thập niên đầu thế kỉ XX. Trong khi tôi quyết định theo đuổi việc học cao học về tâm lí học phát triển, tôi đã trở nên bị ám ảnh ghê gớm bởi cái xã hội vốn sản sinh ra những công trình rực rỡ như thế mà cùng lúc lại rơi vào hai cuộc thế chiến tàn hại và một cuộc chiến tranh lạnh dai dẳng.

Hứng thú về lịch sử và tiểu sử của tôi có lúc lui lại phía sau, khi tôi đã nắm vững các phương pháp và kĩ thuật của môn tâm lí học phát triển thực nghiệm. Tôi biết ơn việc đào tạo có hệ thống ấy. Tuy nhiên, ngay sau khi bắt đầu học đại học, tôi đã cảm thấy các thầy và bạn học của mình rất thiếu hứng thú đối với những vấn đề về sáng tạo nghệ thuật. Trong quá trình học tập của mình, tôi đã dành nhiều công sức cho âm nhạc; tôi bỏ ra nhiều buổi tối trong suốt một năm sau đại học để khám phá nghệ thuật của thời hiện đại; vậy mà tôi tìm hoài cũng chẳng thấy có gì đề cập những phương diện ấy của đời sống trong các bài giảng của chư vị giáo sư hay trong những sách được chỉ định phải đọc. Cho nên tôi rất thích khi biết có một cơ sở nghiên cứu tên là Dự án Zero [Project Zero], đặc biệt chú trọng về bản chất của kiến thức và giáo dục nghệ thuật.

Dưới sự bảo trợ của Dự án Zero, trong 25 năm gần đây tôi đã nghiên cứu sự phát triển con người ở những đứa trẻ bình thường và những đứa trẻ có năng khiếu, cũng như sự suy sụp năng lực hay bộc lộ năng khiếu của con người trong những điều kiện tổn thương về trí não. Điểm hào hứng của Dự án là vấn đề bản chất sự biểu tượng hóa của con người, đặc biệt về những hình thức biểu tượng hóa vốn là chìa khóa của mọi nghệ thuật. Nhưng cụ thể hơn nữa, các đồng nghiệp của tôi và tôi đã điều tra xem những người trẻ tuổi trở thành nhạc sĩ hay nhà thơ, họa sĩ như thế nào, vì sao phần lớn họ không như thế, và những năng lực nghệ thuật ấy phát triển hay lụi tàn đi như thế nào trong các nền văn hóa của chúng ta và những nền văn hóa khác…” (Trích Lời tựa)

*Trí Khôn Sáng Tạo thực sự là một trong những cuốn sách có uy tín và hấp dẫn về tâm lý học giáo dục. Sách có giá trị tham khảo quan trọng trong thời kỳ giáo dục Việt Nam đang chuyển đổi căn bản từ giáo dục mang tính áp đặt sang nền giáo dục lấy học sinh làm trung tâm, phát huy trí sáng tạo của người học.

—————————-
PHÒNG SÁCH TÂM LÝ HỌC – PSYCHOLOGY VN
www.psychology.edu.vn
Hotline/Zalo 0365 797 485